Токтогулдун бозторгой Атагы кылымдардын кыйырына жеткен даңазалуу төкмө акындын санжыралуу комузунун "өмүр үзүмдөрүнөн" баян

Токомдун залкар күүлөрүн баса жатып угуп, черткен күүлөрүн кайталап чертип... Өзүнүн да аздектеген чыгармаларын, күүлөрүн Токомдун "элегинен" өткөрүп, сындатып чыгармачылык шыгын кыйла эле бүлөгөн окшойт.

Баарынан да, апам таекелердин айылында Токомдун кут даарыган үйүнөн "көз жарып", үй-бүлөдө удаалаш келген жетинчи кызы мени көрүшкөн тура! Адам кадырын аздектеген асыл Током! Кубанычы артылгандай түлөөсүн өткөрүп, тойчугун берип, ак батасын артып, жакшылыкка жооруп, менин атымды "Насикат" деп койгон экен.

Менин бул "Насикат" аттуу күүм да дит уялашкан көңүл "секисиндеги" асылзаада адамыма арналган чыгармам. Баарыбыз пендебиз, "жаза тайып" менин да көзүм өтсө, "Токомдун "Насикаты" деп эскере жүрчү адамым, азыр силерсиңер. Абдырайым балам, теңирим да сага комузчулук, ырчылык өнөрдү жакшылап ыроологон экен. Сен бул көөнөрбөс өнөрүңдү аздектеп узан! Менин азыркы таптагы байлыгым да, жан-курбал эрмегим да, бул колумдагы комузум - "Боз торгоюм". Көңүл калтырышпай, көптөн бери аздектеп, эрмек кылып келем. Кыйла элдин батасын алып, алкышына арзыдык! Бүгүндөн баштап ыйык туткан "Боз торгоюм" сенин колуңда болсун. Тирүүчүлүктө көргөзгөн эстелик - белегим ушул! "Боз торгойдун" буюрса өмүрү узакка созулат. Менин колумдан "Насикат" да, "Миң кыял" да кандай шаңшыса, сенин колуңдан "Боз торгой" да ошондой таңшып жүрсүн! Наристе жээниме ак топу кийгизип, колуна элик сап камчы карматып, ата жолун аздектеген атуулдан болсун деп аруу тилек артам! - Асыл Током ошентип, көз жашын чайып, ата-энемди атказган экен.

Мезгил да бат эле оошкондой болот. 1933-жылы Токомдун акка моюн сунуп, кайрылгыс сапарга узатууга... ата-энем Беш-Таш ашуусун (кыш айынын башталышында) жөө- жалаң ашып барышып, журтчулугубуздун залкар уулунун арбагына таазим кылышып, бир кочуш топурагын "ыроолоп"... "Боз торгоюн" күүгө салып, асыл Токомдун "Насикатын" ботодой боздотуп, "Миң кыялын" сыздата чертип, чогулган элди муңкантып, ыр-күүнүн алпы асыл Током менен коштошкон экен ыраматылык атам дагы.

Конуш жаңыртуу
Сизге чоң ырахмат, Насикат эже! Сейрек учуроочу окуяны төкпөй-чачпай баяндап бердиңиз. Ошол кыргыз журтчулугунун залкар уулу ыр-күүнүн көөнөрбөс алпы Током менен коштошкон күндөн тарта аяк-башы болуп сексен жылга чамалаш убакыт "серпилип" өткөн экен. Эми Токомдун баа жеткис табериги "Боз торгоюнун" кийинки жылдардагы тагдырына да азын-оолак токтоло өтсөңүз? Асыресе, ал кандайча сакталып келди? Кимдердин колунан өттү дегендей...

- Журтчулугубуздун кайталангыс айтылуу атуулдарынын бири асыл Токомду (Токтогул таекемди) "узатып" келишкенден кийин ... эне-атамдын кабак-кашы да анча ачыла бербей, көп убакыт кандайдыр элден оолак тарткансыгандай, айыл ичиндеги ар кыл жыйындарга (той- тамаша дегендей...) аралашпай да калышты. Кээсинде атамдын бала-бакыралары, коңшу-колоңдору, же көңүлдөш жоро-жолдоштору менен баш кошо калганда, комузун колго ала коюп, айрым көңүл дитиндеги жүрөк кылын термелткен мукамдуу күүлөрүнөн кайрып, кээсинде (көңүл "чабытына" карап...) аргендей үнүн безеп, азилдеш ырларына "чарпып" жибермейи да бар эле, ал да унутта калгандай... бар- жокко кайыл тартып жүргөн шайдоот, ачык-айрым мүнөзү да басмырттангандай суз тартып жүрдү.

Баарынан да ата жолун аздектеп, ыр-күүгө болгон талант-шыгы артылып, эл көзүнө "кылтакталып", алардын алкоолоруна да арзып калган чакта (үй-бүлөдө кыздардын туну) Акзыйнат аттуу эжебиздин (күтүүсүздөн кырсык чалып) кайтыш болушу үй-бүлөнү өтө эле оор кайгыга салып таштады. Үй-бүлөдөгү ушул кырсыктан кийин атам да жан эрмек комуздарын, асыресе, "Боз торгоюн" кармаганды сейректетип жибергендей болду. Азыр ойлосом Улуу залкардын көөнөрбөс табериги - "Боз торгоюн" атам (чоң үмүт, ишенимде жүргөн) Акзыйнатка энчилеп, учуру келгенде эл-журтунун батасын алып, ыраматылык Токомдун "көз таразасынан" өткөрүп..., анан барып "чоң жолго" атказууга аруу тилек артып, ниет кылып жүргөн окшобойбу! Турмуш агымы да тез эле өзгөрүлгөндөй болду. Үй-бүлөдө кыздардын кенжеси турмуш мыйзамы ушундай экен.., мен да, түтүн булатып, үй-бүлө күттүм. Тагдыр жазмышыбы... ыр-күүгө ышкысы артып, атамдан таалим алып, шакирти катары жүргөн айылдашым Осмоналы уулу Жанузак аттуу жигитке баш коштум.

«Кыргыз туусу», («Кыргыз гезиттер айылы»), 21.08.2009-ж.